پاسداری علمای شیعهدر این نوشتار منظور از علمای شیعه حافظان دین، علمای دوران غیبت کبری است که در حفظ تشیع نقش بسیار اساسی و برجسته‌ای را ایفاء نموده‌اند. علمای شیعه در این دوره در رده‌های مختلف به حفظ دین همت نموده‌اند که به اختصار به برخی از این موارد اشاره می‌نماییم. ۱ - معرفی علمای شیعهعلمای شیعه به آن دسته از دانشمندان گفته می‌شود که پس از غیبت کبری امام دوازدهم شیعه به اشاره آن حضرت وظایف امامت را انجام داده و از اصول و ارزش‌ها و احکام دین اسلام پاسداری می‌نمایند. اگر چه در دوران حضور امامت (تمام ائمه) عده‌ای به نام اصحاب و شاگردان ائمه گروهی از علمای شیعه را تشکیل می‌دهند، افرادی چون کمیل بن زیاد، و ابی‌حمزه ثمالی و زرارة بن اعین و ابن ابی‌عمیر، بکیر بن اعین، علی بن یقطین، جابر بن یزید الجعفی، فضیل بن یسار...، و اصحاب ائمه دیگر که در حفظ و تبلیغ دین نقش داشته‌اند طبقه‌ای از علمای شیعه دین محسوب می‌شوند. چون در حفظ دین در عصر ائمه (علیهم‌السّلام) نقش داشته و از طرف ائمه (علیهم‌السّلام) نیابت و ماموریت تبلیغ را داشته‌اند. [۲]
گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقهاء، چ اول، تهران، سمت، ۱۳۷۵، ص۱۱۸-۱۲۰.
[۳]
گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقهاء، چ اول، تهران، سمت، ۱۳۷۵، ص۱۲۷.
۲ - وظیفه علمای شیعهامّا در این نوشتار منظور از علمای شیعه حافظان دین، علمای دوران غیبت کبری است که در حفظ تشیع نقش بسیار اساسی و برجسته‌ای را ایفاء نموده‌اند. علمای شیعه در این دوره در رده‌های مختلف به حفظ دین همت نموده‌اند که به اختصار به برخی از این موارد اشاره می‌نماییم. ۲.۱ - حفظ شریعتبنابر نص امام زمان (علیه‌السّلام) علمای شیعه به طور عموم، از طرف آن حضرت عهده‌دار مسئولیت حفظ شریعت و ارزش‌های دینی بوده و هستند، «و امّا الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواة احادیثنا فانهم حجتی علیکم و انا حجة الله علیهم...»؛ با این توقیع حفظ دین و اصالت آن، که در مذهب تشیع نهفته است به عهده علمای طراز اول قرار گرفت. ۲.۲ - ترویج علمطبقهای از علمای اسلام که در حفظ دین مسئولیت داشته و ایفای نقش نموده‌اند، طبقه‌ای بوده‌اند که با ابزارهای عقلانی و استدلالی، فلسفی، کلامی و جدلی به حفظ دین اسلام همت نموده‌اند، علمایی همچون ابن هشام، خواجه نصیر طوسی، میرداماد، میرفندرسکی، ملاصدرا، علامه طباطبایی، شهید مطهری و... . ۲.۳ - تبلیغطبقهای از علما نیز با ایفای نقش در عرصه تبلیغ دین تکاپو کرده و دین اسلام و احکام آن را، در نسل‌های مختلف زنده داشته‌اند که کار اینها از دو طبقه فوق سخت‌تر بوده است، چون تمام دست‌آوردهای طبقات پیشین اعم از مراجع تقلید و محققان و مؤلفان توسط این طبقه به زبان عامیانه و عرفی و کارآمد به مردم منتقل شده است. اینها مروجین و حافظان شریعت اسلامی بوده‌اند. ۲.۴ - فرهنگسازیدین اسلام دین ارزش‌محوری و ارزش‌مداری است، یعنی همواره آن چه را که در دین ملاک و معیار عملکرد است ارزش‌ها هستند، ارزش‌های اخلاقی، و ارزش‌های درونی و بیرونی مانند تقوا و اخلاص، و ایمان و دوری از معاصی کبیره و صغیره. به تصریح قرآن ملاک برتری انسان‌ها در پیشگاه خداوند فقط تقواست. علمای اسلام با تقوا محوری توانسته‌اند کارکرد مثبت داشته باشند، عمل به واجبات و احکام شرعی به عنوان تکلیف فردی و حقوق اجتماعی که اجزای پدیدآورنده و ارکان و ساختار تقوا هستند. توسط علمای اسلام و طبقات مختلف روحانیت از عصر غیبت کبری تا حال حاضر، به مردم و رگه‌های اجتماعی مثل واکسن‌های ضد میکروب تزریق شده و در فرآیند فرهنگ‌سازی، فرهنگ غالب و چهره و نمای ظاهری فرهنگ شیعه را شکل داده. برای نمونه ـ عزاداری برای معصومین و سید الشهداء به صورت یک فرهنگی عمومی در‌آمده است ـ اکنون باید پرسید که این فرهنگ عمومی چگونه به وجود آمده است؟ چنان‌که به تاریخچه عزاداری و فرهنگ آن نگریسته شود نقش علمای شیعه در به وجود آمدن این ارزش دینی و تبدیل آن به عنوان یک فرهنگ عالی شیعه روشن خواهد شد. [۶]
ر.ک: مختاری، رضا، سیمای فرزانگان، ۱۳۷۱، ص۳۱، چ چهارم، قم، ناشر دفتر تبلیغات.
سایر امور مذهبی و ارزشی هم اینگونه بوده است، جزئیات زندگی یک فرد که در آن نمادهای فرهنگ شیعه به عنوان ارزش مطرح است مانند ـ گفتن بسم الله ـ در آغاز غذا خوردن توسط علمای شیعه در فرهنگ مردم جای گرفته است، دادن سلام و آغاز کردن دیدار و ملاقات با واژه سلام، یک فرهنگی دینی ارزشمند است، چنان که روایات وارده و آیات قرآنی مربوط به این جزئیات فرهنگی را بررسی کنیم به این حقیقت می‌رسیم که نقش آنان که اینگونه فرهنگ‌ها را در زندگی روزمره مردم جاسازی کرده‌اند چه مقدار برجسته است. ۲.۵ - معنویتمعنویت در دین اسلام و در‌اندیشه علمای شیعه که از ائمه الهام گرفته‌اند با ارزش‌ترین حالات انسانی است، علمای شیعه بر محور دینداری و دین محوری و دین‌مداری معنویت را به مردم از راه‌های مختلف آموخته و در فرصت‌های به دست آمده القاء نموده‌اند. حالات معنوی و سیر سلوک علمای اسلام بسیار خواندنی است و حالات روحی و معنوی مردم تحت تاثیر معنویت آنها، اگر بازگویی شود، شیرین‌ترین و جذاب‌ترین داستان‌هاست که بازگو کردن آنها خود به لحاظ برخورداری از بار عظیم معنوی تحولی عظیم در باطن و روح انسان به وجود می‌آورد، حالات عرفانی فقها و عرفای شیعه جذابیت خاص دارد، حالات عرفانی که به عرفا دست می‌دهد، علما با قدرت معنوی حاصله از سلوک الهی کرامات زیادی داشته‌اند، چنان که در حالات بزرگانی چون علامه مجلسی، و مقدس اردبیلی و فیض کاشانی و سیدعلی قاضی و آخوند همدانی و نخودکی اصفهانی و علامه طباطبایی و امام خمینی (رضوان‌الله‌علیهم‌اجمعین) کراماتی بسیار معنوی وجود دارد که بعضاً از رموز عرفان محسوب شده و قابل عرضه در بین خواص می‌باشد. [۷]
ر.ک: مقدادی اصفهانی، علی، نشان از بی‌نشان‌ها، ص۱۴، چ پنجم، مشهد، آداب، ۱۳۷۳.
[۸]
ر.ک: راشد، حسینعلی، فضیلت‌های فراموش شده، ص۳۱، چ پنجم، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۲نظر امام خمینی درباره تربتی
[۹]
ر.ک: تهرانی، سید محمد حسین، مهر تابان، (شرح حال علامه طباطبایی).
[۱۰]
اکبری، محمد رضا، قصه‌های معنوی، ص۳۴ـ۴۴، چ اول، تهران، پیام آزادی.
[۱۱]
ر.ک: حسن‌زاده، صادق، طبیب دلها، درباره میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، چ اول، قم، آل علی، ۷۹، ص۹ـ۲۱۲.
[۱۲]
ر.ک: تهرانی، سید محمد حسین، روح مجرد، ص۳۲، چ اول، تهران، انتشارات حکمت، ۱۴۱۴ ق.
۲.۶ - پاسخگویی به شبهاتبنابراین علمای شیعه به تمام معنا و با تمام همت خویش از دین حفاظت نموده‌اند و هویت شیعه را از هر گزندی پاسداری نموده‌اند، هر جا احساس می‌شد، شبهه‌ای نسبت به حریم شیعه و اصول مسلم آن مانند: امامت وارد می‌شود، علما دست به قلم شده و یا زبان به سخن گشاده و گاهی اگر نیاز بوده است دست به سلاح برده و از هویت و اساس دین دفاع نموده‌اند. نمونه‌های برجسته از این حرکت‌ها که در راستای دفاع و اهتمام برای حفظ دین و دینداری و دین محوری بوده است در تاریخ بی‌شمار است. [۱۳]
ر.ک: خوانساری، سید محمدباقر، روضات الجنات.
[۱۴]
ر.ک: قمی، عباس، فوائد الرضویه.
[۱۵]
ر.ک: تنکابنی، محمد بن سلیمان، قصص العلماء.
[۱۶]
ر.ک: مدرسی تبریزی، ریحانة الادب
[۱۷]
ر.ک: امین، سید محسن، اعیان الشیعه.
(درباره شیوه‌های حفظ دین در مقاله «علما و فرهنگ جامعه» بحث شده است که در همین سایت می‌توانید ملاحظه فرمایید.)۲.۷ - مبارزات با بدعتبر اساس همین احساس مسئولیت است که امام خمینی قائد بی‌نظیر دوران غیبت کبری در برابر بدعت‌ها مبارزه عظیم با تمام مظاهر کفر و طاغوت را در سرلوحه وظایف خویش قرار داد، مبارزه با بدعت‌ها اساسی‌ترین جبهه‌ای است که در مقابل بدعت‌گران می‌توان تشکیل داد، و یکی از وظایف مهم علمای اسلام است. پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) می‌فرماید: «اذا ظهرت البدع فی امتی فلیظهر العالم علمه. فمن لم یفعل فعلیه...»؛ [۲۰]
حجتی، محمد باقر، آداب تعلیم و تعلم در اسلام، ترجمه منیة‌المرید شهید ثانی، ص۲۴۷ چ دوازدهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۴، .
هر گاه بدعت‌ها در میان امت من ظاهر شود برعهده عالمان است که علم خود را آشکار کنند و با بدعت‌ها به مبارزه برخیزند تا مردم از بدعت‌ها آگاهی یافته و اغفال نشوند، در این روایت بر علمای شیعه واجب شده است که با بدعت‌ها مبارزه کنند، در راه مبارزه با بدعت‌ها و امر به معروف و نهی از منکر علمای شیعه از جان خویش گذشته و در راه زدودن بدعت‌ها جهاد نموده و حکم جهاد داده‌اند. [۲۱]
مطهری، مرتضی، گفتار معنوی، ص۲۴۰، چ دوم، تهران صدرا، ۶۳.
علما و فقهای بزرگ شیعه از آغاز غیبت کبری در راه مبارزه با بدعت‌ها از جان خویش گذشته‌اند و در این راه شهید شده‌اند و شکنجه‌ها و آزارها را به جان خریده‌اند، [۲۲]
ر.ک: امینی، عبدالحسین، شهداء راه فضیلت، از ص۲۴ـ۴۰۵، تهران، انتشارات روزبه، ۱۴۶۴هـ. ق.
[۲۳]
ر.ک: مطهری، مرتضی، گفتارهای معنوی، ص۲۴۰، چ دوم، تهران صدرا، ۶۳.
علمای اسلام (تشیع) مبارزه با بدعت‌ها و خرافات را در صدر برنامه و سرلوحه زندگی خود قرار داده بودند.چنان که پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) آنها را وارث خویش می‌داند و امام معصوم آنها را جانشین خود در عصر غیبت مطرح می‌کند، همان طوری که رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) با بدعت‌ها و خرافات جاهلی در عصر خویش مبارزه کرد و در طول ۲۳ سال دین الهی را مستقر نمود، و جانشینان خویش را برای حفظ دین از آلوده شدن به خرافات و بدعت‌ها مسئول نمود، آخرین جانشین پیامبر اکرم در آغاز غیبت کبری این وظیفه مهم را به عهده عالمان نهاده و از آنها خواسته است که مدافع دین ناب محمدی باشند و علما نیز بر اساس پیمانی که خداوند از آنها گرفته بر این عهد وفادارند. (... و ما اخذ الله علی العلماء اَلّا یُقارّوا علی کظةٍ...). بحمدالله در عصر کنونی هم، علما و بزرگان شیعه که از افتخارات مذهب و حافظان شریعت هستند، همچون علمای گذشته، این امانت گران‌بهای دین و ارزش‌های مقدس و غنی شریعت را که با رنج و تحمل مشقت‌های گذشتگان به آنها رسیده است را با تمام وجود حافظ و نگهبان هستند. ۳ - ارزش حضور علماءرسالت دینی علماء منحصر در یک بعد از ابعاد مختلف دین نیست، بلکه رسالت آنها همه جانبه است، اختیارات علمای اسلام و رسالت آنها دقیقاً در طول رسالت و مسئولیت ائمه است.امروز همه علمای اسلام نسبت به رسالت خویش در راه حفظ دین و در قبال مردم و تشیع مسئولیت دارند و هر کس در اندازه توان خود مسئول حفظ دین اسلام است. اگر این سلسله از علمای اسلام و شیعه را از صفحه تاریخ اسلام حذف کنیم، و تمام آثار به جای مانده از آنها را نیز حذف کنیم، با خلا عظیم فکری و فرهنگی روبرو خواهیم شد، و علاوه بر این اگر این تلاش‌های بی‌منت علمای اسلام از آغاز غیبت کبری تا عصر حاضر نبود، تمام دست آوردهای امامت از بین می‌رفت. اگر ما تلاش دشمنان شیعه را برای نابودی تشیع در نظر بگیریم، و تشیع را بدون سلاح و دفاع علماء در برابر این تهاجمات گسترده ملاحظه کنیم، جایگاه کارکرد علمای اسلام برای ما روشن خواهد شد. مجاهدت‌های شیخ مفید در مقابل دشمنان سرسخت اهل بیت، مبارزات شهید اول و شهید ثانی و آزار و اذیت‌هایی که آنها تحمل کردند و زحمات خواجه نصیر الدین طوسی و زحمات طاقت فرسای علامه حلی و حضورش در دربار ایلخانان و دفاع از ماهیت شیعه و تالیفات گران‌سنگ تمام علما که هر یک از این تالیفات در جای خود یک خلا اساسی و یک شبهه گسترده را از دامن شیعه زدوده و تشیع را که می‌رفت در عرصه تاریخ به نابودی کشیده شود، نجات داده است. کتاب‌هایی چون النقض و کمال الدین در دفاع از شیعه و امامت نوشته شده است. [۲۵]
اقتباس از سخنرانی رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مد ظله العالی، که در مدرسه فیضیه در جمع فضلا و اساتید حوزه در سال ۷۴ ایراد فرمودند و در آن به نقش علمای شیعه در پیشبرد اهداف عالیه اسلام اشاره فرمودند.
مجموعه‌ای با ارزش و دائرة المعارف عظیم شیعه توسط علمای عالیقدری چون علامه مجلسی تالیف شده است (بحار الانوار) به فرمایش حضرت آیت‌الله شبیری، مجلسی از نوادر بسیار برجسته و اَعلم علمای شیعه می‌باشد. [۲۶]
اقتباس از فرمایشات حضرت آیت‌الله شبیری مدظله العالی در مباحثات علمی‌شان.
اگر فقدان این همه خدمات فرهنگی را در نظر بگیریم و امروز جامعه خویش را عاری از این ثروت‌های غنی فرهنگی و خدمات خالصانه فرض کنیم، جایگاه و وجود علما، در عرصه فرهنگ و تاریخ تشیع برای ما روشن خواهد شد. ۴ - کلام پایانیاین نوشتار را با کلامی ارزشمند از بنیانگذار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) به پایان می‌بریم: اگر فقهای عزیز نبودند، معلوم نبود امروز چه علومی را به عنوان علوم قرآن و اسلام و اهل بیت (علیهم‌السّلام) به خورد توده‌ها داده بودند... صدها سال است که روحانیت اسلام، تکیه گاه محرومان بوده است، همیشه مستضعفان از کوثر زلال معرفت فقهای بزرگوار سیراب شده‌اند. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «علمای شیعه حافظان دین»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۰۷ رده‌های این صفحه : حافظان مکتب شیعه | کارکردهای علمای شیعه
|